باغ ارم از جاذبه های گردشگری شیراز و نمونه‌ای از یک باغ-کوشک به حساب می‌آید که به‌واسطه درختان مرکبات و خیابان طویلی با سروهای باشکوه در طرفینش، محبوبیت زیادی بین گردشگران دارد.

سایت شماره یک:

 

علاوه بر کوشک اصلی عهد قاجار که هسته مرکزی این باغ را تشکیل می‌دهد؛ سرونازهای بلند و کهن، زیبایی آن را دوچندان کرده‌اند. باغ ارم شیراز با مساحتی بالغ بر ۱۱۰,۳۸۰ متر مربع در ۱۴ آبان سال ۱۳۵۳ به ثبت ملی رسید. 

هنوز دقیق مشخص نیست که چه کسی باغ ارم را برای اولین بار بنا کرده و به همین دلیل تاریخ ساخت دقیقی برای آن ثبت نشده است. تنها سند موجود در رابطه با باغ ارم نام بردن از آن در چند سفرنامه است که بر اساس آن‌ها می‌توان قدمت آن را حداقل به قرن‌های دهم و یازدهم هجری نسبت داد.

تاریخچه باغ ارم شیراز

علاوه بر این، تاریخ ساخت این باغ را دوره سلجوقی می‌دانند؛ زیرا در آن روزگار، اتابک قراچه، حکمران فارس، اقدام به ساخت باغ تخت و چند باغ دیگر در شیراز کرده بود و ممکن است این باغ نیز به درخواست وی ساخته شده باشد. باغ ارم در دوران آل اینجو و آل مظفر و گورکانیان وجود داشته است؛ هرچند هیچ اطلاعاتی راجع به آن وجود ندارد؛ به غیر از یکی از غزلیات حافظ که از روی آن می‌توان فهمید آل اینجو اختیار باغ را در دست داشته‌اند.

در ادامه باغ ارم به تصرف سلاطین آل مظفر درمی‌آید. اطلاع دقیقی از وضعیت باغ در دوران صفوی نیست و فقط در نوشته‌های جهانگردان خارجی به آبادی و شکوه باغ‌های آن دوران اشاره شده است. در هر صورت از صفویه به بعد، همه باغ‌های ایران من‌جمله باغ‌های شیراز توسعه و رونق پیدا می‌کنند و باغ ارم مرمت می‌شود.

از اواخر دوران زندیه حدود ۷۵ سال باغ در اختیار سران ایل قشقائی بود و از آن به‌عنوان مقر فرمانروایی خود استفاده می‌کردند و عمارتی در این باغ ساختند. پس از آن در زمان ناصرالدین شاه هم پایه‌ عمارت دیگری در باغ نهاده می‌شود که ساخت آن چندین سال طول می‌کشد. طبق شواهد، ساختمان اصلی باغ تا دوران ناصرالدین شاه قاجار وجود داشت و زمانی که حاج نصیرالملک شیرازی باغ را خریداری می‌کند، ظاهرا بر اساس آن، عمارت فعلی باغ را می‌سازد.

باغ ارم شیراز

ابوالقاسم خان نصیرالملک، داماد و خواهرزاده او، تزیینات بنا و برخی نقاط نیمه کاره را تکمیل می‌کند. کتیبه‌ای از سنگ مرمر در بالای سر در ورودی شمال شرقی باغ وجود دارد که با خط نستعلیق روی آن نوشته شده است:

«از وزیر شه نصیرالملک راد، دائمش باغ ارم آباد باد»

این مربوط به زمانی است که نصیرالملک در دوره سلطنت مظفرالدین‌شاه قاجار، حکمران فارس بود.

ساختمان باغ ارم شیراز

۶ کتیبه سنگی نیز در نمای شرقی ساختمان دیده می‌شود که تاریخ‌های مختلفی دارند و نام نصیرالملک در آن‌ها به چشم می‌خورد.

در نهایت باغ ارم به مالکیت همسر شاه پهلوی درمی‌آید که آن را به دانشگاه شیراز واگذار می‌کند و برای کاخ پذیرایی به کار می‌رود. از آنجا که ساختمان باغ در اثر عوامل طبیعی مخروبه شده بود، در فاصله سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۰ تعمیرات اساسی روی آن انجام و یک دیوار سنگی با نرده آهنی به‌جای دیوار باغ احداث می‌شود؛ ضمن اینکه مرمت تزیینات بخش‌های مختلف نظیر آینه‌کاری و نقاشی‌های سقف اتاق‌ها و ایوان‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد. علاوه بر بازسازی محوطه باغ که مخروبه شده بود، زمین بسیار بزرگی به باغ ارم اضافه می‌شود.

باغ زیبا و دلنشین ارم که در حال حاضر در اختیار دانشگاه شیراز قرار دارد، حدود ۱۱۰ هزار متر مربع مساحت دارد و اغلب با درختان نارنج و سرو پوشیده شده است. در سی وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در تاریخ ۶ تیرماه ۱۳۹۰، باغ ارم شیراز در فهرست میراث جهانی ثبت شد.

باغ ارم شیراز کجاست؟

باغ ارم در خیابان ارم، نزدیک به میدان ارم و در نزدیکی مجموعه‌ دانشگاه شیراز قرار دارد.

نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به باغ ارم، ایستگاه متروی نمازی است که پس از پیاده شدن از قطار می‌توانید با حدود ۱۰ دقیقه پیاده‌روی و عبور از میدان دانشجو و میدان ارم، به باغ ارم برسید یا با استفاده از تاکسی به‌سمت باغ بروید.

باغ ارم شیراز اگر با ماشین شخصی قصد رفتن به باغ را دارید و از سمت بخش‌های شمالی شهر به‌طرف باغ ارم می‌روید، بهترین مسیر برای دسترسی بلوار شهید چمران است. پس از وارد شدن به بلوار شهید چمران باید مسیر بلوار را تا انتها ادامه بدهید و از میدان دانشجو (میدان علم) به چپ بپیچید و تا میدان ارم (میدان خوابگاه) بروید. پس از رسیدن به میدان ارم باید به راست بپیچید و وارد خیابان ارم شوید تا کمی بعد به باغ ارم برسید.

در صورتی که از قسمت‌های جنوبی شهر به‌سمت باغ ارم می‌روید، باید خود را به خیابان آزادی برسانید و از آنجا وارد خیابان ارم شوید. اگر خیابان ارم را تا نزدیکی میدان ارم ادامه دهید، باغ ارم در سمت چپ شما قرار خواهد داشت.

ساعت بازدید باغ ارم شیراز: باغ ارم در دو ماه اول سال از ساعت هشت صبح تا ۲۰ به‌صورت یکسره؛ چهار ماه بعدی از ساعت ۸ تا ۱۳ و از ۵ تا ۲۰:۳۰؛ در ۶ ماه دوم سال از ساعت ۸ تا ۱۳ و از ۱۴:۳۰ تا ۱۷ فعالیت می‌کند. در تعطیلات سوگواری نظیر تاسوعا و عاشورا، ۲۸ صفر رحلت پیامبر (ص)، ۲۵ شوال شهادت امام جعفر صادق (ع)، ۲۱ رمضان شهادت امام علی (ع) و ۱۴ خرداد رحلت امام خمینی (ره)، باغ ارم تعطیل است. 

آدرس باغ ارم شیراز: شهر شیراز، بلوار ارم، میدان ارم، خیابان ارم، نزدیکی مجموعه‌ دانشگاه شیراز

معماری باغ ارم

باغ ارم از زمینی مستطیلی شکل تشکیل شده است که دورتادور آن را دیوار گلی پوشانده بود؛ اما اکنون نرده‌ها جای آن دیوارها را گرفته‌اند. معماران این باغ به‌منظور از بین بردن شیبی که از بخش غربی به شرقی وجود داشت، در بخش‌های مختلف آن پله‌هایی را تعبیه کرده بودند. ساختمان‌‌های اصلی را می‌توان در بخش غربی باغ مشاهده کرد که شامل یک عمارت اصلی و اندرونی می‌شوند و جالب اینکه ارتفاع‌شان بیشتر از سایر نقاط باغ است.

استخر زیبایی در کنار ساختمان اصلی این باغ وجود دارد که مساحتش به ۳۳۵ متر و عمق آن به نیم متر می‌رسد و در ساخت آن از چندین تخته سنگ بزرگ استفاده شده است که گفته می‌شود قدمت آن‌ها به دوران جانی خان ایلخان می‌رسد. ظاهرا عمق این استخر در گذشته بیشتر بوده؛ هرچند پس از ترمیم به عمق فعلی کاهش یافته است. چهار نخل زیبا در چهار گوشه آن، جذابیتی دوچندان به استخر بخشیده‌اند و تصویر بنا را می‌توان در آب آن مشاهده کرد. اگر به این باغ بروید، جوی آبی را می‌بینید که در امتداد این استخر جریان دارد. این آب پس از عبور از حوض کوچک تالار حوضخانه، به استخر و سپس جوی‌های اطراف آن وارد می‌شود که در ادامه در اطراف باغچه‌های باغ جریان می‌یابد.

درهای ورودی باغ ارم به طرف شمال و بلوار ارم هستند، اضلاع دیگر آن به بلوار آسیاب سه‌تایی، خانه‌های مسکونی و باغ‌های دیگر محدود می‌شوند.

عمارت اصلی باغ ارم شیراز

باغ ارم شیراز عمارت اصلی باغ ارم را می‌توانید در بخش غربی این مجموعه پیدا کنید که جذابیت زیادی برای گردشگران دارد. باغ ارم به‌گونه‌ای طراحی شده است که بازدیدکنندگان برای رسیدن به مرکز باغ و محل ساختمان اصلی باید از طول باغ عبور کنند.

ساختمان عمارت از سه طبقه با پشت‌بام شیروانی تشکیل شده است و از گچبری تا نقاشی، حجاری، پنجره‌های مشبک آهنی، منبت‌کاری و کاشی‌کاری در تزیینات آن به چشم می‌خورد. این عمارت نمونه بارز ساختمان‌های اواسط دوره قاجار است که با تبعیت از اصول معماری زندیه و صفویه انجام شده است. حتی درهای عمارت اصلی زیبا هستند و از آنجا که با چوب ساج ساخته شده‌اند، پس از سالیان سال شکل اصلی خود را حفظ کرده‌‌اند و همچنان سالم هستند.

توسعه باغ و اضافه شدن زمین‌های وسیعی به قسمت غربی باغ ارم باعث شده‌اند که عمارت اصلی و ساختمان اندرون و... به‌شکل یک مجموعه در وسط باغ قرار بگیرند.

یکی دیگر از جاهای دیدنی شیراز که در عمارت اصلی باغ ارم قرار دارد، موزه‌ای با نام «سنگ و گوهر دریای نور» است. زمان آغاز به کار این موزه به سال ۱۳۹۰ برمی‌گردد و بیش از ۱۴۰ نوع سنگ و گوهر قیمتی و کمیاب از ایران و نقاط مختلف جهان در آن به نمایش درآمده است.

عمارت اصلی باغ ارم شیراز از سه طبقه تشکیل شده که در حال حاضر بازدید از داخل آن ممنوع است.

طبقه اول: این طبقه به‌عنوان تالار حوضخانه شناخته می‌شود و هم‌سطح با زمین ساخته شده است تا در روزهای گرم تابستان، محلی خنک برای استراحت باشد. در این تالار علاوه بر آب‌نما و جوی آبی که از وسط آن می‌گذرد و باعث خنک‌تر شدن هوا می‌شود، یک ستون سنگی حجاری‌شده باشکوه وجود دارد. سقف و دیوارهای این بخش با کاشی‌های معرق و هفت رنگ پوشانده شده‌اند که از بهترین نمونه‌های کاشی‌کاری عصر قاجار به شمار می‌روند. تصاویر زیبایی از داستان خسرو و شیرین، شکارگاه‌ها و طبیعت و... از نقوش روی این کاشی‌ها هستند.

طبقه دوم: طبقه دوم عمارت شامل بخش‌های مختلفی همچون ایوان، سالن و راهرو می‌شود که در دو طرف ایوان اصلی، دو ایوان کوچک‌تر قرار دارد. در این طبقه، ایوانی بزرگ با سقفی بلند و مسطح و دو ستون سنگی یک‌پارچه دیده می‌شود که روی سرستون‌های آن، تصویر مردانی با لباس‌های قاجاری و گل و بوته نقش بسته است. از ویژگی ممتاز و متمایز این ایوان دو ستونی، تزیینات گچبری روی دیوارهای سه طرف آن است؛ ضمن اینکه در پیشانی این ایوان و اطراف آن، کاشی‌کاری‌های قجری کار شده است که در بناهای دوره قاجار مشابه آن وجود ندارد. 

علاوه بر این ایوان بزرگ، دو ایوان کوچک با دو ستون سنگی یک‌پارچه در این طبقه به چشم می‌خورد که زیبایی آن را تکمیل کرده‌اند. درست در بالای آشپزخانه طبقه اول و در ضلع جنوبی این طبقه، آشپزخانه دیگری قرار دارد. یکی از نمونه‌های جالب پنجره‌های دوره قاجار در همین طبقه قرار دارد و همان سه پنجره آهنی در ورودی سردابه هستند که از زمان احداث ساختمان باقی مانده‌اند. پنجره وسط ابعاد بزرگ‌تری نسبت به دو پنجره‌ قرینه طرفینش دارد.

طبقه سوم: سالن بزرگی شبیه به سالن طبقه دوم، درست در وسط طبقه سوم قرار دارد که پنجره‌هایش رو به ایوان اصلی است. این طبقه به‌لحاظ ساختاری مثل طبقه دوم است و شامل سه اتاق و یک سالن بزرگ دیگر می‌شود. دو سالن این طبقه دارای سقفی با تیرهای چوبی و نقاشی‌های زیبا و نفیسی از طرح‌های اسلیمی، گل و بوته، شکارگاه‌ها، چهره زنان و... است. این نقوش به‌خوبی نشان می‌دهند که هنر نقاشی روی سقف در عصر قاجار در شهر شیراز مرسوم بوده است.

نمای عمارت اصلی و تزیینات آن

باغ ارم شیراز با دیدن عمارت اصلی باغ ارم، اولین چیزی که هر چشمی را به خود خیره می‌کند، کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ نمای آن هستند؛ نظیر کاشی‌کاری‌های حاشیه پنجره‌های نمای غربی عمارت که نقوش شاهان و سربازان هخامنشی، گل‌ها و مناظر روی آن‌ها نقش بسته است؛ هرچند زیباترین بخش این تزیینات را می‌توان نقش داریوش هخامنشی و شکار آهو توسط پلنگ دانست که حیرت هر بیننده‌ای را به‌همراه دارد.

در دو طبقه از عمارت، ستون‌‌هایی با الهام از تخت جمشید به چشم می‌خورد که شکوه و زیبایی آن‌ها را در ذهن تداعی می‌کند. علاوه بر دو نیم‌‌دایره که در دو طرف بالای بنا وجود دارد، تابلویی با سه هلال در وسط این نیم‌دایره‌ها قرار گرفته است که در اصطلاح معماری به آن سنتوری می‌گویند.

در بزرگ‌ترین هلال، در کنار تصویر ناصرالدین شاه سوار بر اسب سفید، سه نقش رستم پهلوان، سلیمان و ملکه سبا، خسروشیرین و یوسف و زلیخا نیز دیده می‌شود که با اقتباس از داستان‌های فردوسی و نظامی و قصه‌های مذهبی هستند.

اندرون: عمارت و محوطه اندرون از دو سالن و پنج اتاق تشکیل شده است که در سمت غرب باغ و درست در پشت ساختمان اصلی قرار دارد. در ضلع غربی محوطه اندرون، عمارتی یک طبقه در سطحی بالاتر از سطح محوطه اندرون جای گرفته است. عمارت اندرون نیز از نظر تزیینات چیزی کمتر از عمارت اصلی ندارد و پیشانی آن مزین به هلال کاشی‌کاری است که به دوره قاجار تعلق دارد و هم‌زمان با کاشی‌کاری‌های عمارت اصلی انجام شده است. در طرفین اتاق وسط و در زیر هلال‌‌ها، دو ستون آجری با کاشی‌کاری‌های معرق وجود دارد.

بخش اداری: مجموعه‌ای متشکل از هشت اتاق در کنار عمارت اصلی قرار دارد که در سال‌های اخیر مرمت شده‌اند و در حال حاضر برای واحد سرپرستی و امور اداری باغ به کار می‌روند.

شرق باغ: دو اتاق در کنار در ورودی شرقی باغ است که برای استفاده نگهبانان و کارکنان ساخته شده‌اند.

گذرگاه وسط باغ، یکی از جذاب‌ترین بخش‌های این مجموعه است که در دو طرف آن درختان سرو خودنمایی می‌کنند و گردشگری نیست که پا به این محل بگذارد و این همه زیبایی را با دوربین عکاسی خود ثبت نکند. در میان این درختان، سرو بلندی با بیش از ۱۰۰۰ سال قدمت وجود دارد که با ۳۵ متر ارتفاع، عنوان بلندترین سرو شیراز را با خود یدک می‌کشد. در پای این درخت، درخت تاک قدیمی و باابهتی قرار دارد شاخه‌هایش درخت سرو را پوشانده‌اند.

گذرگاه اصلی باغ در جهت غرب به شرق است و از عمارت اصلی شروع می‌شود و به‌طرف انتهای باغ پیش می‌رود که بی‌شک قدم‌زدن در چنین مسیری دلپذیر خواهد بود. این جوی آب به چندین شعبه تقسیم می‌شود و هرکدام به گوشه‌ای از باغ می‌رود. برای طی این مسیر باید از پله‌هایی گذر کرد که برای همسان‌سازی شیب باغ تعبیه شده است.

گذرگاه دیگری در جهت شمال به جنوب باغ وجود دارد که به گذرگاه اصلی می‌رسد. علاوه بر این دو گذرگاه اصلی، مسیرهای دیگری نیز به موازات هم در این باغ قرار دارند.

منبع تامین آب باغ ارم

مبدا مسیر گردش آب در باغ ارم، از استخر جلوی عمارت اصلی است. آب این استخر تا حد زیادی از قنات نهر اعظم تامین می‌شود که بزرگ‌ترین منبع آب در شیراز است و برای تامین آب بسیاری از باغ‌ها از همین قنات استفاده می‌کنند. ضمن اینکه دو چاه آب در این باغ حفر شده است که برای آبیاری گل‌ها به کار می‌رود.

کتیبه‌ های باغ ارم

چهره امروزی باغ ارم به دوران ناصرالدین شاه قاجار برمی‌گردد و از آنجا که ساختمان کنونی آن را مرحوم نصیرالملک ساخته، تعدادی کتیبه سنگی در بخش‌های مختلف باغ از نصیرالملک به جا مانده است. در سر در ورودی شمال شرقی باغ چندین کتیبه و کاشی‌کاری دیده می‌شود که یکی از آن‌ها آیه «نصر من الله و فتح قریب» به خط نستعلیق روی کاشی معرق است.

کتیبه دیگر از سنگ مرمر لیمویی رنگ است که با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع می‌شود و این بیت شعر «از وزیر شه نصیرالملک راد، دائمش باغ ارم آباد باد» به خط نستعلیق به چشم می‌خورد. در طرفین در ورودی شمال شرقی باغ ارم، دو طاق نما با کتیبه‌ای از آیات قرآن کریم قرار دارد.

کتیبه‌های باغ ارم شیراز به همین تعداد خلاصه نمی‌شود و در نمای شرقی عمارت، ۶ کتیبه سنگی در نمای جرزهای طبقه اول قرار گرفته‌اند که روی آن‌ها اشعار هنرمندان معروف ایرانی همچون حافظ و سعدی دیده می‌شود. ظاهرا در گذشته نقوشی روی ۶ کتیبه مذکور وجود داشته که اشعاری به خط نستعلیق جایگزین آن‌ها شده‌اند. دو تخته سنگ آهکی نیز در دو طرف حوضخانه هستند که پنجره‌های آهنی بین آن‌ها قرار دارد. تصویر مردی با خصوصیات و لباس و کلاه یک مرد عشایری جنوب با نیزه‌ای در دست روی این دو تخته سنگ نقش بسته که از روی نقوش دوره هخامنشی در تخت جمشید اقتباس شده است.

تگ های مرتبط

پرسش و پاسخ

  • باغ ارم شیراز کجاست؟
    آدرس باغ ارم شیراز: شهر شیراز، بلوار ارم، میدان ارم، خیابان ارم، نزدیکی مجموعه‌ دانشگاه شیراز
  • تاریخچه باغ ارم شیراز
    علاوه بر این، تاریخ ساخت این باغ را دوره سلجوقی می‌دانند؛ زیرا در آن روزگار، اتابک قراچه، حکمران فارس، اقدام به ساخت باغ تخت و چند باغ دیگر در شیراز کرده بود و ممکن است این باغ نیز به درخواست وی ساخته شده باشد. باغ ارم در دوران آل اینجو و آل مظفر و گورکانیان وجود داشته است؛ هرچند هیچ اطلاعاتی راجع به آن وجود ندارد؛ به غیر از یکی از غزلیات حافظ که از روی آن می‌توان فهمید آل اینجو اختیار باغ را در دست داشته‌اند.

ارسال نظر