جاهای دیدنی شیراز؛حمام وکیل شیراز

حمام وکیل یکی از پیشرفته‌ترین نمونه‌های معماری ایران در دوره زندیه است. این حمام زیبا در کنار مسجد و بازار وکیل یادگاری ارزشمند از دوران زندیه هستند و از مهم‌ترین جاذبه‌ های گردشگری شیراز به شمار می‌روند.

حمام وکیل یکی از بزرگ‌ترین حمام‌های ساخته شده در زمان خود بود و با رعایت پیشرفته‌ترین اصول معماری زمان خود طراحی و ساخته شده است. پس از بارها تغییر کاربری، امروزه این بنای تاریخی میزبان موزه‌ای جذاب و دوست‌داشتنی است. بازدیدکنندگان می‌توانند با بازدید از این مجموعه علاوه بر تماشای معماری زیبای این حمام به‌وسیله‌ مجسمه‌های مومی زیبایی که دورتادور حمام قرار دارد، تا اندازه‌ای با تاریخ و فرهنگ کهن ایران آشنا شوند.

حمام وکیل شیراز کجاست؟

حمام وکیل در خیابان طالقانی شیراز و در غرب مسجد و بازار وکیل واقع شده است. این بنا در مرکز شهر و در نزدیکی مسیرهای پر تردد و اصلی قرار دارد و به همین دلیل دسترسی به آن بسیار آسان است. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به حمام وکیل، ایستگاه زندیه است. از این ایستگاه تا مقصد اندکی پیاده‌روی لازم است. مسیر حرکت اتوبوس‌ها از میدان نمازی به‌سمت میدان شهرداری در خط ویژه‌ اتوبوسرانی صورت می‌گیرد و به همین دلیل کمتر در ترافیک کند مرکز شهر معطل می‌شوید. تقریبا از هر نقطه‌ شهر اتوبوس‌هایی به‌سمت میدان شهرداری شیراز حرکت می‌کنند که می‌توانید با استفاده از آن‌ها خود را به میدان شهرداری و حمام وکیل برسانید. (مشاهده روی نقشه)

حوض در حمام وکیل شیراز

در صورتی که قصد دارید با خودروی شخصی به حمام وکیل بروید، باید توجه داشته باشید که مسیر منتهی به مجموعه‌ زندیه از سمت میدان شهرداری مسیر پیاده است و شما باید پس از رسیدن به میدان شهرداری وارد خیابان پیروزی شوید و پس از طی مسافتی کم وارد خیابان فرهنگ بشوید که در سمت راست شما قرار دارد، در انتهای خیابان فرهنگ و در تقاطع خیابان طالقانی به‌سمت چپ بپیچید، پس از طی حدود ۵۰ متر در خیابان طالقانی حمام در سمت راست شما قرار دارد. پارکینگ‌های زیادی نیز در اطراف این مجموعه برای پارک خودرو در نظر گرفته شده است. 

تاریخچه حمام وکیل شیراز

کریم‌‌خان زند در زمان حکومت خود(۱۱۹۳-۱۱۷۲)، عمارت‌های بسیاری را در شهر زیبای شیراز بنا کرد، بناهایی مانند حمام، مسجد و بازار که به مجموعه‌ وکیل شهرت یافته‌اند. حمام وکیل شیراز به دستور و پیگیری شخص کریم‌خان در سال ۱۱۸۷ هجری قمری احداث شد. سبک و روش‌های معماری و آرایه‌ها و نقوش تزئینی به‌ کار رفته در این حمام به‌عنوان نمونه‌ای تحسین برانگیز از معماری حکومت زندیه شناخته شده است.

کارشناسان تاریخی با توجه به بررسی‌ها و کاوش‌های صورت گرفته روی آرایه‌نگاری‌های حمام وکیل شیراز، به این نتیجه دست یافته‌اند که تزیینات و معماری‌های انجام شده، نشات گرفته از فرهنگ و تمدن ایرانی از دوران ایران باستان تا دوران صفویه است. در واقع باستان‌شناسان با توجه به معماری صورت گرفته در آثار به جا مانده از عمارت‌هایی که به دستور کریم‌خان زند بنا شده است، براین باورند که وی، علاقه‌ و توجه بسیاری در احیا و زنده نگاه‌ داشتن تاریخ ایران داشته است. همچنین وجود آثار دیدنی که بر دیوارهای ساختمان حمام وکیل نقش بسته است، مانند تصاویری در قالب مضامین اساطیری، حماسی و مذهبی، از دیگر نشانه‌های علاقه‌ کریم خان زند به احیای تاریخ ایران باستان است. البته این معماری و نقوش نه‌تنها در حمام وکیل شیراز صورت گرفته است، بلکه در بسیاری از عمارت‌ها و بناهای باقی مانده از زمان حکومت کریم‌خان زند و دیگر قرون تاریخی ایران به چشم می‌خورد.

از دیگر نکات جالب و ستودنی که در نوع ساخت و معماری حمام‌های باستانی ایران رعایت شده است، می‌توان به نوع کاربری آن‌ها اشاره کرد. در دوران گذشته، حمام را تنها به‌عنوان مکانی برای شستشو در نظر نمی‌گرفتند. بلکه حمام مکانی برای انجام مراسمی از جمله جشن حمام زایمان، جشن مراسم آشنایی و خواستگاری دختران دم‌بخت، مراسم سنتی حنابندان و بسیاری دیگر از رسوم جالب و دوست‌داشتنی است که متاسفانه امروزه هیچ اثری از آن‌ها به چشم نمی‌خورد و دلیل آن‌ را می‌توان در تغییر معماری و نوع ساخت حمام‌های امروزی جستجو کرد. حمام‌هایی که در دوران حکومت کریم‌خان زند، تاسیس شدند نیز از این قاعده مستثنی نبوده و مراسم مذکور، توسط مردم آن دوران نیز در این مکان‌ها برگزار می‌شدند.

حمام وکیل شیراز مساحتی برابر با ۱۱ هزار متر مربع، ۸ هزار و ۶۶۰ متر زیربنا، ۱۲۰ متر طول و ۸۰ متر عرض دارد. این حمام وسیع همانند سایر حمام‌های ایران از پیشرفته‌ترین و اصولی‌ترین معماری زمان خود بهره‌مند است. به‌عنوان مثال ورودی حمام‌ها در ایران کوچک بودند. در این حمام ورودی از شیبی‌ ملایم برخوردار است که به هشتی ورودی متصل می‌شود و سطح هشتی ورودی نسبت به سطح زمین، در ارتفاعی پایین‌تر قرار دارد. ورودی به رختکن را نیز به‌صورت زاویه‌دار تعبیه کرد‌ه‌اند. اعمال این نوع ساخت، جهت جلوگیری از ورود سرما به داخل و خروج گرما به خارج از حمام، صورت گرفته است.

پلان حمام وکیل شیراز

سربینه‌ حمام وکیل شیراز، به‌صورت هشت ضلعی منتظم ساخته شده است که از هشت ستون یک پارچه‌ سنگی در میان سقفی گنبدی شکل تشکیل می‌شود. گرم‌خانه نیز توسط سنگ فرش شده است و کانال‌هایی کم عرض و باریک در زیر این سنگ‌فرش‌ها تعبیه شده‌اند که با جریان یافتن هوای گرم و بخار آب در آن، باعث گرم شدن کف حمام می‌شدند.

در بخش جنوبی گرم‌خانه‌ حمام خزینه‌ای برای گرم کردن آب با دو دیگ بزرگ قرار گرفته است. در دو قسمت محوطه‌ گرم‌خانه‌ حمام وکیل، دو شاه‌نشین و در دو قسمت خزینه‌، دو حاکم‌نشین تعبیه شده است. در بخش میانی هر حاکم‌نشین حوضی وجود دارد که از سنگ مرمر ساخته شده است. در زیر گنبد حمام، تصاویر آهک‌بری بسیاری زیبایی نقش بسته است.

به نظر می‌رسد، آهک‌بری‌ها که بیشتر به‌شکل طرح‌های گلدانی است، مربوط به دوران کریم‌خان زند باشد. در زمان حکومت قاجاریه، آثار زندیه کلنگی شدند و روی آن آهک‌بری‌هایی نقش گرفتند که بیانگر داستان‌هایی (داستان شیرین و فرهاد، پیرزن و سلطان سنجر، بیژین و منیژه و معراج حضرت رسول) از علایق، رویاها، سنت و مذهب مردم ایران و شیراز باستان است.در عصر حاضر نیز به‌دلیل تنوع بیشتر طرح‌های دوران قاجار، چند طرح حکومت زندیه بازسازی و در دیگر قسمت‌‌ها، طرح‌های صورت گرفته در زمان قاجار، حفظ شده است.

از نکات منحصربه‌فرد این بخش می‌توان به روشنایی آن که توسط جامخانه‌های تعبیه شده در سقف تامین می‌شود، اشاره کرد. در بخش سربینه‌ حمام وکیل، سکوهایی برای تعویض لباس مراجعه کنندگان تعبیه و چهار حوض سنگی برای حمام کردن در آن ساخته شده است.

معماری حمام وکیل شیراز

ستون‌های به کار رفته در حمام، از جنس سنگ گندمک گوگرد دار هستند؛ ستون‌هایی یک‌پارچه با مقرنس گچی کم‌عمق و برجسته که روی آن‌ها قرار گرفته است. قسمت ورودی حمام وکیل شیراز به‌صورت هشت ضلعی است و سقفی از گچ‌‌کاری‌‌های برجسته روی آن دیده می‌شود که احتمالا در ابتدای احداث این بنای تاریخی وجود نداشتند و در دوران حکومت پهلوی ساخته شده‌اند.

تامین آب گرمابه توسط چاهی واقع در ضلع غربی (گاو چاه) انجام می‌پذیرفت. در پایین خزینه‌ اصلی (آب گرم) تون حمام قرار دارد. در کف حمام نیز گربه‌‌روهایی که در بدنه‌ دیوار تعبیه شده‌اند و به دودکش‌ها منتهی می‌شوند، به چشم می‌خورد. معماران و سازندگان این عمارت باستانی، گربه‌روها را به دو دلیل تعبیه کرده‌اند. اول اینکه گرمای اضافی را به کف حمام و دوم آن که دوده‌های به وجود آمده از سوخت گرم‌کننده‌ آب حمام را به بخش بیرونی حمام، منتقل کنند.

خزینه حمام وکیل شیراز

در دوران حکومت پهلوی بعضی از بخش‌های حمام وکیل شیراز به نمره‌ خصوصی تغییر یافت. در واقع شاه‌نشین سمت راست به نمره‌ خصوصی تبدیل شد و حوض سنگی آن نیز در حال حاضر از بین رفته است. در طرفین خزینه‌ها علاوه بر دو شاه‌نشینی که پیش‌تر معرفی شد، دو شاه‌نشین دیگر وجود داشته‌ است که شاه‌نشین قسمت راست را نیز به نمره‌ خصوصی تبدیل کردند.