امامزاده صالح تهران چیزی بیشتر از یک مکان دیدنی در پایتخت است.
بسیاری از تهرانی‌ها نذرهای خود را در این مکان مقدس ادا می‌کنند و به نوعی عبادتگاه امنشان حساب می‌شود. امام زاده صالح از آن دست فضاهایی است که می‌توانی ساعت‌ها در آرامش گوشه‌ای بنشینی و به همه چیز فکر کنی و آرام شوی. در بعضی از جاهای دیدنی تهران جریانی روحانی و معنوی احساس می‌شود و به همین دلیل بازدید از آن‌ها حس و حال متفاوتی ایجاد می‌کند.
امامزاده صالح که بود؟
به استناد روایات شیعه و کتب تاریخی، صالح بن‌موسی‌الکاظم، فرزند بلافصل امام موسی کاظم و برادر امام رضا(ع) است. ایشان به عنوان یکی از سادات اصیل و صحیح‌النسب اهل بیت پیامبر شناخته می‌شوند. پس از اینکه در اواخر قرن دوم هجری، خبر ولیعهدی امام رضا(ع) به حضرت صالح رسید، او سفر خود از عراق به ایران را شروع کرد. او در مسیر شمیران، برای استراحت در تجریش توقف کرد و در همین نقطه توسط شخصی به نام حسن که اهل پل کرخ (کرج کنونی) بود، به شهادت رسید. پیکر او نزدیکی چنار بزرگی که در باغ جنت گلشن همین منطقه قرار داشت، به خاک سپرده شد.
ایرانیان به‌خاطر نسبت حضرت صالح با ائمه شیعه، احترام خاصی برایشان قائلند و به همین دلیل بعد از شهادت، برایشان بارگاه و حرم ساختند. این حرم در حال حاضر یکی از پربازدیدترین مناطق مذهبی تهران و محلی برای برگزاری مراسم مربوط به مناسبت‌های مذهبی مختلف است. علاوه بر ایرانیان، شیعیانی که از کشورهای مختلف جهان به تهران سفر می‌کنند نیز حتما زیارت از بارگاه حضرت صالح را در برنامه خود قرار می‌دهند.
تاریخچه بنا
امامزاده صالح یکی از قدیمی‌ترین بناهای تهران است و احتمال می‌رود در دوره ایلخانی (سال ۷۰۰ ه.ق) ساخته شده باشد. اما اطلاعات دقیقی درباره اینکه اولین بار چه کسی بارگاه حضرت صالح را ساخت، در دست نیست. در تاریخ آمده است که در سال ۱۲۱۰، یکی از فرزندان فتحعلی شاه قاجار به نام هلاکو، بنای امامزاده را بازسازی کرد. کاشی‌کاری گنبد و تغییر درب امامزاده از ضلع جنوبی به ضلع غربی، از اقدامات هلاکو بود. برادر دیگر هلاکو به نام شجاع‌السلطنته نیز مسجد، حسینیه و حمام صحن شمالی امامزاده را ساخت.
در ایوان ورودی حرم، لوح مستطیلی خشتی وجود دارد که نام فتحعلی شاه روی آن حک شده است و قدمت آن به سال ۱۲۱۰ بازمی‌گردد. ضریح مشبک و نقره فام حرم نیز توسط میرزا سعید خان، وزیر امور خارجه اواخر قاجار، وقف شده است.
بعد از شاهزادگان قاجار امامزاده به همان شکل باقی ماند تا در سال ۱۳۳۸ خیری به نام حسن فداکار با بودجه شخصی خود، برای ترمیم گنبد امامزاده، دوباره آن را کاشی‌کاری کرد. بعد از آن در سال ۱۳۶۸ گنبد به کلی تخریب و بازسازی شد. گنبد جدید بزرگ‌تر بود. در دهه ۸۰ نیز گلدسته‌های امامزاده در کنار گنبد قرار گرفت و داخل رواق‌ها نیز آیینه‌کاری شد.
نذر نمک در امامزاده صالح
یکی از رسم‌های این امامزاده نذر نمک است؛ افرادی که به حاجت خود می‌رسند، نمک نذر می‌کنند. نمک‌های نذری نیز در میان زائران امامزاده توزیع می‌شود. نمک در فرهنگ ایرانی نماد برکت و روزی بیشتر در سفره است. البته این فلسفه کنونی نذر نمک است.
تاریخچه نذر نمک به زمانی بازمی‌گردد که در منطقه تجریش برف زیادی می‌بارید و بخاطر لیز شدن زمین، بسیاری از مردم زمین می‌خوردند. از آن زمان مردم نمک نذر می‌کردند تا با پاشیدن روی برف‌ها، آن‌ها را آب کنند و عابران آسیب نبینند. این کار کم‌کم به یک رسم تبدیل شد و به عنوان رسم نذری امامزاده صالح شناخته شد.
معماری بنای امامزاده
اولین چیزی که در معماری امامزاده صالح تهران نگاه را به سمت خود جذب می‌کند، رنگ آبی فیروزه‌ای بی‌نظیرکاشی‌کاری گنبد و گلدسته‌های آن است. معماری این مکان مقدس مجموعه کاملی از ترکیب رنگ‌ها و طرح‌هاست. دیوارهایی با ضخامت زیاد، طاق‌ها و طرح چهارگوشه این بنا به سبک معماری قرن هفتم و هشتم هجری قمری ساخته شده. می‌توان گفت معماری این مکان مقدس ترکیبی از سبک سنتی و باستانی ایرانی و هنر دست معماران معاصر است.
ایوان ورودی و ۴ رواق در ضلع شمالی محوطه قرار دارند. در ابتدا صحن امامزاده یکی از قبرستان‌های تهران بود؛ اما بعد از مدتی تدفین در این محل ممنوع شد و با گذشت زمان آثار قبرهای قدیمی نیز از بین رفت. در ابتدا اطراف امامزاده دیوارکشی شده بود و فضای محصوری داشت؛ اما با اجرای طرح توسعه خیابان تجریش، دیوارهای قدیمی خراب شد. اکنون بخشی از قبرستان به بوستان تبدیل شده است.
چنار کهنسال محوطه امامزاده صالح
امام زاده صالح تا مدت‌ها محل زندگی کهن‌سال‌ترین چنار ایرانی بود. این چنار به عنوان نماد شمیرانات شناخته می‌شد و به اندازه‌ای بزرگ بود که سایه هرکدام از شاخه‌های آن بخش زیادی از حیاط محوطه را می‌پوشاند و محل استراحت و عبادت زائران بود. قدیمی‌ترها می‌گویند برخی از اساتید مکتب، کلاس‌هایشان را زیر سایه این چنار برگزار می‌کردند. قدمت درخت پیر به درستی مشخص نیست؛ اما به اندازه‌ای بوده که آن را در لیست میراث فرهنگی ایران به ثبت برساند.
محیط تنه چنار امامزاده به ۱۵ متر می‌رسید و هرکدام از شاخه‌های آن به تنهایی اندازه یک چنار بزرگ قطر داشتند. خلاصه آنکه درخت بزرگ یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری این مکان مقدس بود. اما بعد از خشک شدن قنات تجریش، بخشی از آن که در امامزاده قرار داشت، نشست کرد و همین موضوع باعث آسیب دیدن چنار شد. از طرفی بعد از سیل تجریش، طرح‌های جدیدی برای منطقه برنامه‌ریزی شده بود و چنار در وسط این طرح‌ها قرار داشت. به همین دلیل سازمان میراث فرهنگی دستور قطع چنار را صادر کرد. یک شب درخت را قطع کردند و فردا صبح دیگر خبری از چنار بزرگ نبود و درخت پیر تنها در خاطرات قدیمی‌های تجریش باقی ماند.
ارسال نظر